قصه و تربیت کودکان

روزی اینشتین به مادری برخورد که از او راهنمایی می خواست. مادر شکوه می کرد که پسرش در یادگیری علوم چندان موفق نیست. دانشمند بزرگ در جواب گفت: «برایش قصه بگویید». مادر گفت: «ولی آقا او درس علومش خوب نیست». اینشتین توصیه اش را تکرار کرد: «برای او قصه بگویید».
رسم زیبای قصه گویی علاوه بر ایجاد و تحکیم رابطه ی عاطفی با کودک، جزئی از اصول تربیت سنتی در تمام جهان است و فلسفه ی انجام آن، آماده ساختن کودک برای زندگی با رمز و راز و تأثیر گذاشتن بر ناخودآگاه اوست. رمزهای قصه در ضمیر ناخودآگاه کودک جایگزین می‌شوند تا در زمان لازم، ذهن و تخیل کودک را برای مواجهه با واقعیت آماده کنند و در عین حال او را در برابر اضطراب، ترس ها و ناشناخته های معمول در زندگی، مصون نگه دارند.همچنین درقصه ها  بچه ها برای نخستین بار با مفاهیم عدالت و بی عدالتی آشنا می شوند و مرحله ی آغازین آموزش اندیشه هابرای آنان صورت می گیرد.
ارنست روسیتوضیح داد که تمثیلات قصه ها چگونه با تمرکز بر کارکردهای مختلف نیمکره چپ و راست مغز عمل می کنند. او معتقد بود که چون انسان ها مشکلاتشان را با استفاده از نیمکره راست بیان  می کنند، پس تمثیل شاید وسیله ای برای ارتباط مستقیم با نیمکره راست به زبان خودش باشد .
در نهایت با توجه به تاثیراتی که قصه و قصه گویی در روان و حتی شخصیت کودکان ایجاد می کند می توان به ارزش آن پی برده و به صورت جدی و دقیق از این روش برای آموزش و حل مشکلات کودکان بهره جست.

● قصه و قصه گویی

قصه گفتن برای تکامل مغز نوزادان و کودکان لازم است چراکه با قصه گویی علاوه بر شناسایی صدای والدین، صحبت کردن برای کودک راحت می شود و کلمات را صحیح و کامل ادا می کند. والدین بر این باورند که نوزاد هیچ چیز را متوجه نمی شود و لازم نیست با او حرف بزنند. این درحالی است که مغز نوزاد آماده برای پذیرش و یادگیری است و دوست دارد صدای والدین خود را بشنود و با محیط آشنا شود. دکتر یغمایی روان شناس کودکان و مدرس دانشگاه در گفت وگو با ما می گوید: کودکان ۲ساله خیلی زود به شنیدن داستان ها یا شعرهای کودکانه علاقه نشان می دهند. داستان های مخصوص کودکان نوپا نباید طولانی یا پیچیده باشد. ممکن است داستان تنها بازتاب کارهای روزانه، مثل تهیه غذا یا غذاپختن باشد. وقتی کودکان بزرگ تر می شوند می توانید داستان هایی با حوادث و شخصیت های بیشتر برایشان بگویید مثلا ۳ساله ها اغلب از شنیدن داستان های واقعی از کودکی خود و یا بقیه اعضای خانواده خوششان می آید. تا سن ۷ سال برای بچه ها می توان قصه هایی به روش های ریتمیک و آهنگین بگویید که در آن ها کلمات کلیدی تکرار شود. همچنین کودکان علاقه مند به دیدن عکس هایی با رنگ های شاد و پیچیده می باشند بنابراین باید برای آن ها کتاب های داستانی تهیه شود که رنگی و با تصویرهای بزرگ باشد زیرا این عمل باعث افزایش آشنایی و عکس العمل کودک می شود.

● قصه و تربیت کودکان

قصه ها می توانند ضمن داشتن کارکردهای تربیتی، نقش روان درمانی را برای کودکان ایفا کنند. دکتر یغمایی در ادامه می افزاید: کودکان پرخاشگر، لجباز یا بیش فعال را می توان از طریق قصه آرام و به کودکی تبدیل کرد که تمرکز و حوصله گوش دادن را دارد. قصه هایی که کودک می شنود، آموزش یافتن راه حل مشکلات زندگی است و بچه ها هنگام شنیدن قصه های افسانه ای با قهرمانان آن ها شبیه سازی می کنند. شجاعت قهرمانان قصه و فایق آمدن آن ها بر مشکلات، بسیاری از ترس ها را درکودکان از بین می برد. قصه هایی که کودکان در سنین مختلف به آن ها نیازمندند، متفاوت است؛ برای مثال نمی توانیم برای کودک سه ساله قصه ای بگوییم که قهرمانش کارهای خیلی بزرگ انجام می دهد؛ این کودک بهتر است قصه کودکی را که خوب غذا می خورد و حیوانات را دوست دارد، بشنود. یک قصه خوب تمام جنبه های شخصیت کودک را دربرمی گیرد و می تواند معلم خوبی برای وی باشد. قصه های خوب کودکی موجب می شود که انسان لذت کامل را از تمام دوران زندگی اش ببرد.

● قصه و نگرانی های والدین

بسیاری از والدین نگران میزان خشونت در افسانه ها هستند. اکثر مردم نسخه اصلی افسانه ها را نمی خوانند، بلکه بر نسخه های سطحی یا فیلم های کارتونی (پویا نمایی) آن ها تکیه می کنند. نسخه های هالیوودی افسانه ها به وسیله گروهی از افراد مستعد اما کم اطلاع از روان شناسی کودک یا تعلیم و تربیت، تولید می شوند. تعجبی ندارد که بچه ها بعد از دیدن این فیلم ها می ترسند یا دچار کابوس می شوند دکتر یغمایی در این باره می گوید: بهترین توصیه این است که شاید داستانی بگویید که خودتان از آن لذت می برید. از گفتن داستان هایی که خیلی خشن یا نامناسب می یابید بپرهیزید.هنر داستان گفتن نیازمند آن است که خودتان افسانه های زیادی بخوانید و با این کار کودک درون خود را نیز می پرورید شما پی می برید که افسانه ها و داستان های درمان بخش به درد خودتان نیز می خورد. قصه گویی فعالیت جالبی است که پیوند کودک با والدین را نیز مستحکم می کند. هنگام خواب، بیش از هر زمان دیگر، شب یعنی پیش از موعد خواب زمان مناسبی برای قصه گویی به شمار می رود. در کل شب و عصر زمانی است که گویی از گذشته های دور برای قصه گویی به ثبت رسیده است حتی در شعر شاعران بسیار قدیمی هم نمونه هایی است که به این موضوع اشاره دارد. پدران و مادرانی که تمایل دارند هر شب برای کودکانشان پیش از خواب به صورت منظم و همیشگی قصه بگویند بهتر است در آغاز قصه ها را با صدای بلند بگویند و گه گاه شعر یا آوازهای کوتاهی را نیز در وسط یا پایان قصه برای کودکان بخوانند.

● قصه و تصویرهای کودکانه

این روان شناس کودک در ادامه می افزاید: خواندن شعری ساده که صحنه ای هیجان انگیز نداشته باشد و از ظرایف ادبی کمتری برخوردار باشد همراه با قصه های قبل از خواب فکر مناسبی است. لالایی هایی که تصویرهای پیچیده ندارد؛ شعرهایی آرامش بخشند و مفاهیمی مانند امیدواری، خانه، شب، زیبایی های طبیعت و… را می سازند و شعرهای خوبی برای همراهی با قصه های قبل از خواب به شمار می آیند. به صورت کلی لازم نیست حتما شعری همراه با قصه قبل از خواب خوانده شود، مهم این است که عباراتی موزون و آهنگین با صدای آرام و دلنشین به گوش کودکان برسد. بهتر است هنگام شعر خواندن با حرکات آرام دست و صورت، اشاره ای عملی به مفهوم شعر داشته باشید؛ این حرکت مقدمه ای است که وقتی شعر تمام شد، پتو را روی کودک بکشید. او را ببوسید و چراغ را خاموش کنید و با حرکات اعلام کنید که دیگر زمان خواب فرا رسیده است.پیش از خواب، شنیدن قصه هایی که بچه ها آن ها را بارها و بارها شنیده اند، لذت بخش است.

تحقیقات امروزی نشان می دهد که قصه گویی و خواندن بلند قصه هنگام خواب و نظم و ترتیب داشتن قصه گویی برای کودکانی که فاصله سنی آن ها ۲ تا ۷سالگی است عواملی موثر در جهت دادن به فرهنگ مطالعه در کودکان است و در آینده از آن ها خوانندگانی خوب، ماهر و تیزبین می سازد.مدت زمان قصه گویی، اگر به صورت همیشگی و منظم باشد، می تواند از پنج تا ۱۰ دقیقه شروع شود و با بالا رفتن سن بچه ها و پربار شدن گنجینه لغات آن ها می توان این مدت را کم کم افزایش داد.لازم نیست والدین همیشه قصه بگویند می توانید از کودکانتان بخواهید که آن ها قصه ای را برای شما بگویند و فقط در هنگام قصه گویی با آن ها همراهی کنید؛ این امر از سن چهار سالگی و گاه زودتر امکان پذیر است، در حقیقت از سنین سه تا چهار سالگی بچه ها معمولا آمادگی دارند، پاره ای از اتفاقاتی که برایشان افتاده است را تبدیل به قصه کنند یا قصه های ساده ای را که شنیده اند، بازگو کنند و هنگامی که کودکان به سن پنج یا شش سالگی برسند، از نظر ذهنی آمادگی دارند که افسانه ها را بشنوند، پس می توان برای آن ها پیش از خواب به گفتن یک یا دو افسانه کوتاه پرداخت.از سنین شش سالگی به بعد، بچه ها توانایی شنیدن قصه های بلند قسمت به قسمت را دارند، در حقیقت می توانند بین قسمت های مختلف داستان ارتباط برقرار کنند و بهتر است قصه های بلند را قبل از بازگو کردن، بلند بخوانید. قصه های بلندی که برای قصه گویی انتخاب می کنید باید طوری باشد که در هر شب قسمتی از آن به صورت منطقی پایان یابد یعنی باید قسمت های مختلف داستان به صورتی تقسیم بندی شود که در هر شب با ماجرایی پایان پذیرد و مقدمات ماجرای بعدی نیز در همان شب گفته شود.

● قصه و هدف های قصه گویی

داستان ها و اشعاری که کودکان می خوانند و می شنوند، اثری عمیق در فکر و روحیه آنان می گذارد و ایشان را برای رویارویی با مسایل رشد و معاشرت با دیگران آماده می کند. همچنین در درک و فهم مشکلات زندگی به آنان کمک می کند.ادبیات کودک، به ویژه در زمینه های زبان آموزی و آموختن کلمات تازه به کودکان، نقش قاطعی دارد.

● هدف های گوناگون قصه گویی

۱) کمک به پرورش قدرت بیان و عواطف و افکار کودکان

۲) تقویت و پرورش نیروی تخیل در کودکان

۳) تحریک قوه ابتکار و ابداع در کودکان

۴)ایجاد عشق و علاقه به ادبیات در کودکان

به طور کلی در تعریف ادبیات کودکان می توان گفت، مجموعه نوشته ها، سروده ها و گفتارهایی است که بزرگسالان برای خردسالان فراهم می کنند یا خردسالان خود خالق آن هستند.

۵) رشد اعتماد به نفس کودک و علاقه مند کردن او به آزادی و عدالت اجتماعی

۶) برآورده کردن نیازهای عاطفی کودک و آماده کردن او برای دریافت پیام های اخلاقی و انسانی و شهروندی خوب بودن

می دانید که داستان و قصه نقش بسیار مهمی در تکوین شخصیت کودک دارد. با قصه ها و داستان های خوب، کودک به بسیاری از ارزش های اخلاقی پی می برد.پایداری، شجاعت، نوع دوستی، امیدواری، آزادگی، جوانمردی، طرفداری از حق و حقیقت و استقامت در برابر زور و ستم ارزش هایی هستند که هسته مرکزی بسیاری از قصه ها و داستان ها را تشکیل می دهد.پرورش حس زیبایی شناسی در کودک، متوجه کردن کودک به دنیای اطرافش، پرورش عادت های مفید در کودک، تشویق حس استقلال طلبی و خلاقیت کودک هدف های اصلی طرح قصه های خوب برای کودکان است.پدر و مادرها ، منتظر این نباشید که ساعت یا روز مهمی فرا برسد و یا سالروز و رویدادی پراهمیت پیش آید تا برنامه قصه گویی برای کودکانتان ترتیب بدهید.

در روزهای عادی هم ساعاتی وجود دارد که برای قصه گویی مناسب است و والدین باید اهمیت این ساعت ها را دریابند، این مسیله در مورد والدین بچه های خردسال و کنجکاو صدق می کند. در حقیقت چنین کودکانی از شنیدن داستان های معمولی و شعرهای کودکانه شاد و راضی می شوند اما باید شعرها و داستان ها طوری انتخاب شوند که کودک بتواند خود را جایگزین شخصیت های قصه و شعر بکند؛ اگر چنین نباشد کودکان شنوندگان خوبی نخواهند بود.اگر شما از آن دسته کودکانی بوده اید که دارای والدینی نبودید که برایتان قصه بگویند، پس سعی کنید حالا که شما در مقام والدین هستید، برای کودکانتان قصه بگویید تا آن ها هم این عادت خوب را به نسل های بعدی انتقال دهند. از هر فرصتی برای قصه گفتن استفاده کنید، شاید آن فرصت همین الان باشد.