هم بازی شدن با کودکان، سیره نبوی در تربیت فرزند

شک نکنید، همراه و همبازی شدن با ‫فرزندان ، از مهمترین حلقه‌های مفقوده ‫‏تربیت در خانواده‌های امروز است.

وقتی در جلسات مشاوره‌ یا مهمانیها و…، پدر و مادرها از ‫اعتیاد فرزندانشون به بازی های رایانه‌ای شکایت می‌کنند، اول سوال می‌کنم برای فرزندان دلبندتون چقدر وقت گذاشتید؟ چقدر همبازی شدید و چقدر رفیق شدید؟!

ما پیرو پیامبری هستیم که در کوچه با کودکان همبازی می شد و برایشان شتر میشد تا شترسواری کنند. ‫‏مسلمانِ پیامبری هستیم که در خانه برای امام‫‏حسن و امام ‫‏حسین علیهم السلام مرکب و اسب می‌شد.

ما عاشق پیامبری هستیم که با نوه های عزیزش همبازی می‌شد، برایشان زبان در می‌آورد و آنها را می‌خنداند و وقتی یکی از یارانش با تعجب‌گفت: فرزندم ریش در آورده و برای خودش مردی شده اما تا حالا او را حتی نبوسیده‌ام، به او فرمود: کسی که رحم و عطوفت نداشته باشد، مورد ‫‏مهر و ‫‏عطوفت قرار نخواهد گرفت!

همبازی شدن با کودکان

سوال مهم اینکه، آیا اگر ما هم بجای این مرد بودیم آنقدر به این مسائل کم توجه بودیم که با دیدن چنین رفتارهایی از یک پیامبر، تعجب میکردیم؟ احساس شما چیست؟

به جرات با استناد مطالعات و تجربیاتم معتقدم در بسیاری از اوقات فرزندان، توپ بازی و عروسک بازی و در کل همبازی شدن با پدر و مادر را به هر چه خوراکی و بازی رایانه‌ای و… ترجیح می‌دهند.

پیامبر(ص) و بازی با کودکان

یکی از لوازم اساسی به منظور رشد روحی و جسمی کودکان بازی کردن است. بازی با وسایل گوناگون و متناسب از ابزار بروز خلاقیت و استعداد کودکان است. در این میان نقش والدین و بزرگترها در جهت دادن به بازی کودکان و تشویق آنان به بازی­های مفید بسیار مهم و مؤثر است. به این منظور شرکت والدین در بازی بچه­ها و هم­بازی شدن با آنها، علاوه بر رفع تنهایی کودکان می­تواند بر نشاط و صمیمیت کودک و والدین تأثیر مثبت بگذارد. به همین منظور است که رسول­خدا(ص) در بازی کودکان شرکت می­کرد و با آنان همبازی می­شد. از پیامبر(ص) نقل شده است که ایشان فرمودند: «مَن کانَ عِندَهُ صَبِیٌ فَلیَتَصابَ لَه» هر کس کودکی داشته باشد باید با او مانند خودش رفتار کند.[۱]

بازی پیامبر(ص) با امام حسین(ع)

رسول­خدا(ص) خود را از این مسأله مستثنا نمی­دانستند و در برخی مواقع به بازی کردن با کودکان می­پرداختند. در یکی از روزها یَعلی عامری که از اصحاب رسول­خدا(ص) بود، به منظور شرکت در ضیافتی که به آن دعوت شده بود از منزل خود خارج شد و در راه به حسین(ع) برخورد که به همراه کودکان مشغول بازی بودند. در این هنگام پیامبر(ص) نیز به همراه اصحاب خودشان از منزل خارج شدند و حسین(ع) را به همراه کودکان مشاهده کردند. رسول­­خدا(ص) در حالی که آغوش خودشان را برای حسین(ع) باز کرده بودند به سمت ایشان رفتند؛ اما حسین(ع) به این سو و آن سو می­رفتند و رسول­خدا(ص) نیز خنده کنان به دنبال او می­دویدند تا او را بگیرند. تا اینکه پیامبر(ص)، حسین(ص) را گرفتند و یک دست خودشان را پشت سر و دست دیگر را زیر چانۀ ایشان گذاشتند و لب حسین(ع) را بوسیدند.

«عَنْ یَعْلَى الْعَامِرِیِّ أَنَّهُ خَرَجَ مِنْ عِنْدِ رَسُولِ اللَّهِ ص إِلَى‏ طَعَامٍ دُعِیَ إِلَیْهِ فَإِذَا هُوَ بِحُسَیْنٍ ع یَلْعَبُ مَعَ الصِّبْیَانِ فَاسْتَقْبَلَهُ النَّبِیُّ(ص) أَمَامَ الْقَوْمِ ثُمَّ بَسَطَ یَدَیْهِ فَطَفَرَ الصَّبِیُّ هَاهُنَا مَرَّهً وَ هَاهُنَا مَرَّهً وَ جَعَلَ رَسُولُ اللَّهِ ص یُضَاحِکُهُ حَتَّى أَخَذَهُ فَجَعَلَ إِحْدَى یَدَیْهِ تَحْتَ ذَقَنِهِ وَ الْأُخْرَى تَحْتَ قَفَائِهِ وَ وَضَعَ فَاهُ عَلَى فِیهِ وَ قَبَّلَه‏»[۲]

تعجب از بازی با کودک

بازی رسول­خدا(ص) با کودکان در میان مردم به گونه­ای بود که تعجب برخی را برمی­انگیخت. در این باره آمده است؛

کان رسول­الله(ص) یدلع لسانه للحسین فیرى الصّبی حمره لسانه فیهش إلیه، فقال عیینه بن بدر الأزدى أراک تصنع هذا بهذا، فواللّه، إنّه لیکون لی الولد قد خرج وجهه. و ما قبّلته، فقال رسول­الله(ص): «من لا یرحم لا یرحم».[۳]

روزی رسول­خدا(ص) مشغول بازی با حسنین(ع) بودند و زبان خودشان را برای آن دو بیرون می­آوردند و هنگامی که کودک این رفتار پیامبر(ص) را می­دید به سمت ایشان می­دوید. در این هنگام مردی به نام عُیَینَه بن بدر که شاهد بازی پیامبر(ص) با امام حسین(ع) بود، از این رفتار رسول­خدا(ص) شگفت زده شد و خطاب به ایشان عرض کرد: به خدا سوگند فرزندم مرد شده و صورت او دارای محاسن گشته است، اما من تاکنون حتی برای یک بار هم او را نبوسیده­ام. رسول­خدا(ص) که از رفتار آن مرد ناراحت شده بودند فرمودند: کسی که رحم و عطوفت نداشته باشد، مورد مهر و عطوفت قرار نخواهد گرفت!

رفتار پدرانه

رفتار پیامبر(ص) با کودکان به گونه­ای بود که آنان هیچ محدودیتی در نوع رابطه با ایشان نداشتند. به گونه­ای که حسنین(ع) بر پشت پیامبر سوار می­شدند و در حالی که رسول­خدا(ص) چهار دست و پا راه می­رفتند به ایشان «حل حل»[۴] می­گفتند و رسول­خدا(ص) هم خطاب به آنان می­فرمود: شتر شما چه شتر خوبی است!

« عن جابر بن عبداللّه قال: دخلت على النبی(ص) و هو یمشی على أربع، و الحسن و الحسین على ظهره، و هو یقول: نعم الجمل جملکما، و نعم العدلان أنتما»[۵]

تقدم بازی بر نماز

سیرۀ رسول­خدا(ص) در محبت به کودکان به حدی بود که علاوه بر هم­بازی شدن با آنان و نادیده گرفتن موقعیت، با فروتنی به بازی با آنها می­پرداخت و این در حالی بود که زمان نماز فرا رسیده بود و مردم در انتظار اقامۀ نماز به امامت ایشان بودند. در یکی از روزها که رسول­خدا(ص) به منظور خواندن نماز جماعت عازم مسجد بودند، در راه به گروهی از کودکان برخوردند که در حال بازی کردن بودند. بچه­ها با دیدن پیامبر(ص) دست از بازی کشیدند و به سوی ایشان رفتند و به پیامبر(ص) گفتند؛ «کن جملی»! شتر من باش. رسول­خدا(ص) درخواست کودکان را اجابت کردند و مشغول بازی با آنها شدند و این درحالی بود که مردم در مسجد در انتظار ایشان بودند.

بلال که در مسجد همراه مردم منتظر ورود رسول­خدا(ص) بود، با مشاهدۀ تاخیر پیامبر(ص) به سمت خانه ایشان حرکت کرد. او در راه به رسول­خدا(ص) رسید و با دیدن صحنۀ بازی کردن ایشان با کودکان خواست تا بچه­ها را از اطراف ایشان دور کند؛ اما رسول­خدا(ص) مانع شدند و فرمودند: برای من دیر شدن زمان اقامۀ نماز از ناراحتی کودکان بهتر است. سپس از بلال خواستند تا به خانۀ ایشان برود و برای کودکان چیزی تهیه نماید تا به این ترتیب بچه­ها حضرت را رها کنند. بلال رفت و از منزل پیامبر(ص) تعدادی گردو پیدا کرد و به محضر ایشان بازگشت. رسول­خدا(ص) گردوها را از بلال گرفتند و به بچه­ها فرمودند: آیا شتران خود را به این گردوها می­فروشید؟ کودکان نیز با دیدن گردوها، آنها را از دست پیامبر گرفتند و ایشان را رها کردند.[۶]

تماشای بازی

رسول­خدا(ص) علاوه بر هم­بازی شدن با فرزندان و کودکان، به تماشای بازی آنان می­نشستند و آنان را تشویق نیز می­کردند. از امام علی(ع)[۷] نقل شده است که روزی حسنین(ع) مشغول کشتی گرفتن نزد رسول­خدا(ص) بودند. در هنگامۀ مسابقه، پیامبر(ص) به حسن(ع) فرمود: زود باش حسن! من به پیامبر(ص) عرض کردم؛ یا رسول­الله(ص)! آیا بزرگتر را بر علیه کوچکتر یاری می­دهید؟ رسول­خدا(ص) در پاسخ من فرمودند: جبرئیل می­گوید حسین زود باش و من می­گویم حسن زود باش!

عَنْ عَلِیٍّ (ع)‏ قَالَ: بَیْنَمَا الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ یَصْطَرِعَانِ عِنْدَ النَّبِیِّ ص فَقَالَ النَّبِیُّ ص هَیِّ یَا حَسَنُ فَقَالَتْ فَاطِمَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ تُعِینُ الْکَبِیرُ عَلَى الصَّغِیرِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) جَبْرَئِیلُ یَقُولُ هَیِّ یَا حُسَیْنُ وَ أَنَا أَقُولُ هَیِّ یَا حَسَن‏[۸]

بازی پس از بازگشت از سفر

محبت و انس و دوستی رسول­خدا(ص) با کودکان به گونه­ای بود که لطف پیامبر(ص) در همه زمانها شامل آنان می­شد. حتی رسول­خدا(ص) پس از بازگشت از سفرهای خودشان به سراغ کودکان می­رفتند و با آنان به بازی می­پرداختند.

سیرۀ رسول­خدا(ص) بر آن بود که هرگاه از سفر بازمی­گشتند به سراغ کودکان می­رفتند و به بازی با آنها می­پرداختند. ایشان پس از سفر و در راه به کودکان بر می­خوردند و به اصحاب خود دستور می­دادند تا کودکان را بلند کنند و به سوی ایشان ببرند. سپس رسول­خدا(ص) برخی از کودکان را در آغوش خودشان و برخی را هم در پشتشان سوار می­کردند. پیامبر(ص) نه تنها خود به بازی می­پرداختند، بلکه اصحاب را نیز دعوت می­کردند تا کودکان را در آغوش گیرند.

پس از اتمام بازی و رفتن رسول­خدا(ص) از نزد کودکان، آنها بر یکدیگر دیگر فخر فروشی می­کردند و بعضی بر بعضی دیگر می­گفتند: رسول­خدا(ص) مرا در آغوش خود گرفت اما تو را بر پشت خویش سوار کرد! بعضی دیگر هم می­گفتند: رسول­خدا(ص) به اصحابش دستور داد تا تو را در پشت سرشان سوار کنند.

«کانَ(ص) یَقدِمُ مِنَ السَّفَرِ فَیَتَلَقّاهُ الصِّبیانُ فَیَقِفُ لَهُم، ثُمَّ یَأمُرُ بِهِم فَیُرفَعونَ إِلَیهِ، فَیَرفَعُ مِنهُم بَینَ یَدَیهِ ومِن خَلفِهِ، ویَأمُرُ أصحابَهُ أن یَحمِلُوا بَعضَهُم، فَرُبَّما یَتَفاخَرُ الصِّبیانُ بَعدَ ذلِکَ فَیَقولُ بَعضُهُم لِبَعضٍ: حَمَلَنِی رَسولُ اللّهِ(ص) بَینَ یَدَیهِ، وحَمَلَکَ أنتَ وَراءَهُ، ویَقولُ بَعضُهُم: أمَرَ أصحابَهُ أن یَحمِلوکَ وَراءَهُم.»[۹]

[۱] . من لا یحضره الفقیه ج‏۳ص۴۸۳ و وسائل‏الشیعه ج۲۱ ص۴۸۶٫

[۲] . ابن قولویه قمى، جعفر بن محمد؛ کامل الزیارات، نجف، انتشارات مرتضوى ۱۳۵۶ه.ش چاپ اول؛ ‏ص۵۲٫

[۳] . برخی از نقل ها با تفاوت نقل شده است رک؛ ابن ابى فراس، ورام؛ مجموعه ورام، قم، مکتبه فقیه،‏ چاپ اول؛‏ ج۱ص۱۱۳ و صالحى الشامى، محمد بن یوسف؛ سبل الهدى و الرشاد، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و على محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول؛ ج۷ص۱۱۶ و همچنین؛ ج۱۱ص۷۲ و ذهبى، محمد بن احمد؛ تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربى۱۴۱۳ه.ق چاپ دوم؛ ج۱ص۴۸۷ و جزرى، ابن اثیر؛ النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، قم، اسماعیلیان، ۱۳۷۶ه.ش چاپ چهارم؛ ج۲ص۱۳۰٫

[۴] . کلمه ای است برای حرکت سریع شتران.

[۵] . خرگوشى نیشابورى، ابو سعید؛ ‏ شرف المصطفى، مکه، دار البشائر الإسلامیه، ۱۴۲۴ه.ق چاپ اول؛ ج۵ص۲۹۵ و إربلى، على بن عیسى؛ کشف الغمه، تبریز، انتشارات مکتبه بنى هاشمى ۱۳۸۱ه.ق چاپ اول؛ ج۱ص۵۲۶ و ابن شهر آشوب، محمد؛ مناقب آل أبی طالب(ع)، قم، انتشارات علامه ۱۳۷۹ه.ش؛ ج۲ص۳۸۷ و ابن عساکر، ابو القاسم على بن حسن؛ تاریخ مدینه دمشق‏، بیروت، دارالفکر ۱۴۱۵ه.ق؛ ج۱۳ص۲۱۶٫

[۶]. عوفی، سدید الدین محمد ؛ جوامع الحکایات و لوامع الروایات، تهران، نشر ابن سینا ۱۳۴۰ه.ش چاپ اول؛ باب دوم از قسم دوم، ص۳۰٫

[۷]. این داستان از افراد مختلفی نقل شده است.

[۸]. هاشمی البصری، محمد بن سعد؛ الطبقات الکبرى، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه ۱۴۱۰ه.ق چاپ اول؛ خامسه۱ ص۲۸۵ و حِمیَرى قمى، عبد الله بن جعفر؛ قرب الإسناد، تهران، انتشارات کتابخانه نینوى؛ ص۴۸ و مناقب آل أبی طالب(ع)، پیشین؛ ج۳ص۳۹۳ و ابن عساکر، ابو القاسم على بن حسن؛ تاریخ مدینه دمشق‏، بیروت، دارالفکر ۱۴۱۵ه.ق؛ ج۱۳ص۲۲۳ و ابن عساکر، على بن حسن؛ ترجمه الإمام الحسن (ع)، تحقیق الشیخ محمد باقر المحمودی، بیروت، مؤسسه المحمودی للطباعه والنشر ۱۴۰۰ه.ق چاپ اول؛ ص۱۰۹٫

[۹] . خرگوشى نیشابورى، ابو سعید؛ ‏ شرف المصطفى، مکه، دار البشائر الإسلامیه، ۱۴۲۴ه.ق چاپ اول؛ ج۴ص۳۷۰ و فیض کاشانی، محسن؛ المحجه البیضاء فی تهذیب الأحیاء، تصحیح و تعلیق علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی چاپ دوم؛ ج۳ص۳۶۶ .

منبع:پاتوق بچه شیعه ها