مقاله: آسیبهای اینترنت و ماهواره بر دختران
دختران و اینترنت
پیشرفت خیرهکننده فنآوری، تأثیرات محسوس و نامحسوس زیادی را بر زندگی دختران گذاشته است. دسترسی آنها به انواع گوناگون رسانهها بههیچوجه قابلمقایسه با گذشته نیست. بنا بر تحقیقی در غرب، نوجوانان تقریباً سیوهشت ساعت در هفته، غرق در رسانهها هستند؛ به رادیو گوش میدهند، تلویزیون تماشا میکنند، از سی دی استفاده میکنند، به بازیهای ویدیویی مشغول میشوند یا پای رایانه مینشینند. در این میان، اینترنت با تمام آثار مثبتی که روی دختران میتواند داشته باشد، دنیایی خطرناک از ناشناختهها و گاه تبهکاران را به حریم خانه میآورد. اینترنت طی سالهای اخیر رشدی تصاعدی داشته است و به نظر کارشناسان، شناخت تأثیرات بلندمدت آن بر دختران به این زودی میسر نیست. ورود به اینترنت امکان سر زدن رفتارهایی را به دختران میدهد که ضرورتاً در دنیای واقعی آنها جایی ندارد. بعضی از این رفتارها، واقعاً منفی هستند؛ مانند چتهایی که ماهیتی جنس دارند. اینترنت جایی است که دختران میتوانند هرچه میخواهند باشند و شخصیتی را به نمایش بگذرانند که نیستند.
روش استفاده از این فنآوری، به بافت خانوادگی کاربر بستگی دارد. نوجوانانی که با والدین یا بزرگسالان نزدیک، ارتباطی مستمر و بازدارند و این افراد نحوه استفاده مثبت از اینترنت را به آنها آموزش میدهند، استفاده مفیدتری از آن میکنند. برعکس، دخترانی که از شبکه اینترنت استفاده منفی میکنند، افرادی هستند که خانواده بر کارشان نظارتی ندارد و آنها ساعتهای متمادی به شبکه وصل میشوند. (۱)
اینترنت همانند دیگر وسایل ارتباطی میتواند نعمت یا نقمت باشد. نوع استفاده از این امکان گسترده و شگفت، سودمندی یا زیانمندی آن را رقم میزند. امروزه نوجوانان زیادی به اینترنت دسترسی دارند یا حداقل روشهای استفاده از آن را بهخوبی میدانند. تصور کنید نوجوانی با یک دنیا کنجکاوی بر سفره سرشار از تنوع و اطلاعات حاضر شود. در این شرایط طبیعی است که عطش کنجکاوی، وی را به هر سویی خواهد کشاند و تنها وجود پارهای از قوانین و شرایط محیطی و فردی است که میتواند او را از آسیبها و جنبههای منفی اینترنت محفوظ دارد.
برخی کارشناسان معتقدند، ۸۰ درصد پرسه زدن اینترنتی نوجوانان در دنیا و ازجمله در ایران، در سایتهای ضد اخلاقی و گاه جنسی است. دوستیابیهای اینترنتی از طریق چت، خودکشی اینترنتی، سرقت اینترنتی، افزایش فاصله میان دنیای واقعی و تخیلی و مجازی، پرسه زدن در سایتهای بهشدت غیراخلاقی و ضد ارزشی و دینی، مقولهای است که هویتیابی و هویتجویی نسل جوان و نوجوان در ابعاد جنسی، فکری، اخلاقی و دینی را تحت تأثیر قرار میدهد.
معمولاً کودکان و نوجوانان برای از دست ندادن امکانات استفاده از اینترنت و پرسه زدن در فضای اینترنت، گاهی مجبور بهنوعی پنهانکاری از والدین میشوند. ازاینرو باید ضمن اینکه خلوت کودکان و نوجوانان را به رسمیت میشناسیم، بهجای رفتارهای خشن و قهرآمیز، بیاموزیم چه طور اعتماد فرزندان را جلب کنیم و جریان مسائل خصوصی آنها قرار گیریم.
والدین تا زمانی که فرزندانشان از عهده رانندگی برنمیآیند. اتومبیل در اختیارشان قرار نمیدهند؛ زیرا از بروز حوادث خطرناک میترسند، به همین نسبت والدین نباید با تأمین امکانات اینترنت، موبایل و کامپیوتر، فرزندان را به حال خود رها کنند و آنها را با دنیایی از تصاویر و اطلاعات درست و نادرست تنها بگذارند.
محل استقرار کامپیوتر در منازل، یکی از مشکلات اصلی درزمینهٔ اعتیادهای اینترنتی و آسیبهای اجتماعی است. چنانکه بررسیها نشان میدهد، متأسفانه ۳۰ درصد کامپیوترهای خانگی در اتاقخواب فرزندان قرار دارد و آنها بهراحتی میتوانند ساعتهای متناوبی را با کامپیوتر کار کنند و در سایتهای نامناسب پرسه بزنند. حتی تلویزیون که ابزار نسبتاً قدیمی است، میتواند فرد را معتاد کند و تا ساعتها در شبکههای تلویزیونی پرسه بزند و بهصرف روشن بودن تلویزیون و گذراندن وقت، معتاد شود. حضور نوجوانان در فضای وب، از نشانی دادن و پیام گذاری توی چت و گشتوگذار در سایتها شروع میشود تا پاسخ به کنجکاویهای دوران نوجوانی و تجربههای دوستی جنس مخالف و روابط نامشروع و عضویت در سایتها و باندهایی که کارشان انتشار عکسها و فیلمهای مبتذل و مستهجن، انتشار داستانهای غیراخلاقی، گرایش به همجنسبازی، حضور در مجالس شبانه، فیلمبرداری از زنان و دختران عفیف و نجیب برای اخاذی و سوءاستفادههای جنسی، توهین به مقدسات، انتشار مطالب ضد دینی و ضدانقلابی و… است. این کارهای نابهنجار برای اهلش، علاوه بر التذاذ روانی به دلیل ارضا امیال درونی و جنسی، منبع درآمدی است که سود سرشار حاصل از آن خیلی از کاربران را به فعالیت در این زمینه ترغیب میکند. گاهی نوجوانان و جوانانی، خواسته یا ناخواسته، گرفتار لذتها و جاذبههای دنیای مجازی اینترنت میشوند که حتی کوچکترین حرکت ناشایست را در محیط خانوادگی به چشم ندیدهاند.
این در حالی است که اینترنت بازاری جهانی برای خریدوفروش اطلاعات است. میتوان از این بازار به نحو مطلوب استفاده شود یا به جهت عدم فرهنگسازی و وجود محدودیتهای اجتماعی و سیاسی، تأثیرات منفی جبرانناپذیری ایجاد کرد، اما در ایران به جهت وجود محدودیتها در بخشهای مختلف، اینترنت بهمنزله ابزاری برای آشنایی افراد مطرح است. نه اطلاعرسانی. در تمامی دنیا از اینترنت برای گرفتن اطلاعات درزمینهٔ پژوهشهای علمی، خرید، فروش و غیره استفاده میشود، در این کشورها مطالب و اخبار بهصورت درست و واقعی قبل از اینکه وارد سایت شود، در اختیار خبرگزاریها قرار میگیرد و دیگر نیازی نیست مردم دنبال کسب اینگونه مسائل از اینترنت باشند و مطالب را برعکس دریافت کنند. جایگاه اینترنت در همه جای دنیا و حتی در ایران مشخص است، اما مشکل این است که ازلحاظ فرهنگ استفاده از اینترنت هنوز خیلی عقب هستیم.
راهکارها
در این میان، نقش خانواده در هدایت استفاده از اینترنت به سزاست. آشنایی فرزندان با خطرات جسمانی، رفتاری و اخلاقی و سوءاستفادههای نامناسب غیرضروری و زائد فنآوریهای جدید مانند ماهواره، اینترنت و موبایل، تقویت مبانی ارزشی، اخلاقی و دینی فرزندان و ایجاد خودکنترلی و خود ایمنی در آنها برای استفاده بهینه از فنآوریهای جدید، بسیار پراهمیت است.
نتایج تحقیقات و همچنین ازنظر متخصصان، مؤید این نکته است که بهترین کاری که میتوان در این خصوص انجام داد. این است که قبل از فراهم آوری امکان استفاده از اینترنت یک خطمشی کامل، شفاف و دقیق درباره نحوه استفاده از اینترنت ترسیم شود. والدین میتوانند ضمن آنکه رایانه را در مکان عمومی منزل بگذارند. زمانی را به استفاده نوجوان از اینترنت اختصاص دهند و خود نیز وی را در این زمینه همراهی کنند. میتوان به نوجوان قوانین کشور درباره استفاده و نحوه پیگیری حقوقی برای کاربران خاص را یادآور شد و بااطلاع یافتن از سایتهای مفید علمی و نیز ارائه پیشنهادهای پژوهشی امکان استفاده از اینترنت را درزمانی مشخص در منزل فراهم کرد. ممنوعیت استفاده از فیلترشکن، ممنوعیت ورود در بازیهای اینترنتی و دانلود فیلم و دیگر قوانین پیشگیرانه میتواند کمک زیادی به خودکنترلی نوجوان داشته باشد. همچنین آموزش قوانین دینی و نگاه و مشاهده، از دیگر زمینههای یاریرساندن به نوجوان است.
در مراکز مشاوره با نوجوانانی روبرو میشویم که تمام شب و حتی ساعاتی از روز را پای اینترنت و اتاقهای گفتوگو سپری میکنند و با کپسولی از فشار روانی و نشانگان وسواس یا افسردگی دستبهگریبان میشوند. اقتدار والدین و وضع قوانین صحیح و منصفانه به همراه فراهم آوردن زمینههای سالم برای بهرهوری از دوره نوجوانی، مانند زمینههای ورزشی، هنری، مذهبی و علمی میتواند در رهایی نوجوان از اعتیاد به اینترنت و نیز مصون ماندن از این عارضه روانی، سهم زیادی داشته باشد.
آسیبهای ماهواره و راهکارهای رویارویی با آن
دنیای صنعتی امروز که عصر تکنولوژی نامیده میشود، با پدید آمدن و گسترش تکنولوژی وسایلی مانند ماهواره، اینترنت، موبایل و بازیهای رایانهای، زندگی افراد جوامع مختلف را با چالشهای فراوانی روبرو کرده است. تکنولوژی مرزهای فرهنگی و اجتماعی و حتی جغرافیایی را دستخوش تغییرات میکند، به نحوی که از تکنولوژیهای نامبرده در برخی کشورها بهعنوان انفجار اطلاعاتی یا بحران اطلاعات یاد میشود.
کارشناسان علوم اجتماعی و بسیاری از روانشناسان معتقدند، گستردگی این وسایل بهخصوص ماهواره بهعنوان ابر رسانه جمعی در بین جوامع مختلف، وسیلهای ارتباطی است. رسانههای جمعی مانند ماهواره، اینترنت و بسیاری از بازیهای رایانهای در عصر حاضر، نقش قابلتوجهی در انتقال اطلاعات و پیامها به عهده دارند. برقراری ارتباط در دنیای امروز از طریق امواج ماهوارهای امکانپذیر است و هر آنچه برنامههای ماهوارهای ارائه میدهند. همزمان برای تمامی افراد گیرنده یکسان است؛ اما مسئلهای که باید به آن توجه شود، گروهبندیها و طبقات اجتماعی، سنین مختلف بینندگان و همچنین تفاوت درک و سلیقه افراد در محتوای این برنامههاست. همچنین عصر ارتباطات علاوه بر افزایش رسانههای ارتباط جمعی، نمادها و باورهای جوامع را دچار تغییر و تحول کرده و همزمان با افزایش رسانههای جمعی تأثیرات آنها بر هویت و فرهنگ جوامع ارتباط داشته و درواقع تأثیری که رسانههای جمعی بر فرهنگ و ساختار اجتماعی زندگی افراد داشتهاند، سبب شده بهنوعی همه دنیا با چالشی به نام بحران هویت روبرو شود.
با پیشرفت تکنولوژی، چشمانداز جدید و تازهای برای افراد جوامع مختلف ابداع شد. ازآنجاییکه این ابزارهای پیشرفته رسانهای، هیجانات زیادی را برای گروههای سنی مختلف ایجاد میکند و باعث میشوند در سراسر دنیا مخاطبان فراوانی را جذب کند، بنابراین روان شناسان متعدد از این نوع رسانهها بهنوعی تروریسم فرهنگی یا ترور فرهنگی و خانوادگی در بین جوامع یاد میکنند. این رسانههای تصویری، با برنامههای تفریحی و سرگرمکننده برای افراد در مدت طولانی باعث یکسانسازی سلیقه قشرهای مختلف یک جامعه میشود؛ و از سوی دیگر ایجاد شکافهای عمیق و جدید طبقاتی میکنند و به دلیل ارتباط این وسیلهها با تمام دنیا فرهنگ قالببندی شده، فرستنده این نمادها و پیامها، بدون محدودیت در اختیار گیرنده قرار میگیرد و سپس وارد کانون خانواده و بعدازآن وارد جامعه میشود.
پیامدهای استفاده از رسانههای جمعی
بسیاری از بازیهای کامپیوتری و استفاده بیشازحد رسانههای جمعی به دلیل داشتن صفحات گوناگون، تنوع رنگ و شبکه باعث تأثیرات منفی روی مغز و اعصاب کودکان و نوجوانان و عصبانیتهای بدون دلیل افراد میشود و وضعیت تحصیلی کودکان و نوجوانان را نیز تحت تأثیر قرار میدهد. آسیبهای روانی و اجتماعی این وسایل بهمرورزمان در کودکان باعث منزوی شدن آنها میشود؛ بهطوریکه کودکانی که از بدو تولد و در دوران کودکی به دلیل کمبود و نداشتن فضاهای تفریحی و آموزشی در منزل و محیط خانواده به بازیهای کامپیوتری، اینترنت و تماشای ماهواره علاقهمند شدند، بهمرورزمان نوعی انزواطلبی در آنها ایجاد میشود که درنتیجه این انزواطلبی باعث دور شدن آنها از اجتماع میگردد، درحالیکه این کودکان در این سنین نیاز دارند با هم سن و سالان خود بازیهای گروهی انجام دهند تا سطح مهارتهای اجتماعیشان تقویت شود. کودکانی که بهطور مداوم تصاویر و صحنههای خشونتآمیز فیلمهای ماهواره را میبینند. این تصاویر در ذهن آنها ثبت میشود؛ و گاهی اوقات کودک خود را بهجای قهرمان فیلم جایگزین میکند و بهمرور تأثیرات منفی ازلحاظ فرهنگی، اجتماعی، روحی و روانی در آنها پدیدار میشود و این مسئله باعث افزایش پرخاشگری در کودکان و نوجوانان میگردد.
همچنین با ادامه این روند، کاربران این ابزارها بهنوعی وابستگی با اعتیاد رسانهای دچار و این مسئله در خانواده باعث به وجود آمدن بحران خانوادگی در بین جوامع میشود و گاهی اوقات در برخی میان کاربران ایجاد حساسیتزدایی در فرهنگ میکند، یعنی بعد از یک مدت فرد استفادهکننده حساسیتهای فرهنگی و اخلاقی را از دست میدهد و بهنوعی فرد مغلوب آن فرهنگ میشود.
مطالعات متعدد نشان داده است که ادامه این معضلات فردگرایی در جامعه و در بین خانواده را گسترش میدهد و در یک خانواده فرزندان بهجای آنکه مطالعات فراغت را با یکدیگر سپری کنند، بهصورت انفرادی در کنار این نوع ابزارها اوقات فراغت را سپری میکنند.
بر اساس نظر کارشناسان دینی، برنامههای مبتذل ماهوارهای، موجب فروپاشی خانوادهها و سستی اعتقادات و تشویق به روابط نامشروع، استحاله فرهنگی و هویت دینی نسل آینده میشود. رفتن ماهواره به منازل، یکی از جلوههای روشن جنگ نرم دشمنان است؛ زیرا دشمن بهواسطه این شبکهها درصدد ترویج دینستیزی و از بین بردن ارزشهای اخلاقی و قبح روابط نامشروع است. آوردن ماهواره به خانه، مشابه آوردن آتش به خانه است. حتی کسانی که در غرب زندگی میکنند از ایجاد تباهی در نسلهای آینده بهواسطه برنامههای این شبکهها ناراحت هستند.
راهکارهای مناسب
از بهترین راه مقابله با آسیبهای ماهواره و ابزار رسانهای، تقویت فرهنگ خودی، بومی، ملی و دفاع از ارزشهای ملی، ارتقای سطح آگاهی خانواده، برنامهریزی مناسب برای اوقات فراغت جوانان، ترویج الگوهای رفتاری مناسب در خانواده و اجتماع است. خانواده باید با آگاهی بخشی و فرهنگسازی بهموقع و صحبت پیرامون آثار مثبت و منفی این ابزار رسانهای سعی کند فرهنگ و اعتقادات مذهبی را آموزش دهند. از سوی دیگر خانواده باید با افزایش سطح دینداری در بین فرزندان و اعضای خانواده و نیز افزایش سطح درک و فهم فرزندان، آثار منفی و مخرب این ابزارها را کاهش دهد با ترویج کتابخوانی، قصهگویی، نقاشی، تهیه کاردستی میان اعضای خانواده باعث میشود کودکان کمتر سراغ این ابزارها رفته و بهتر است رسانههای خودی هنجارها، ارزشها و میراث فرهنگی جامعه تحت عنوان فیلم، داستان، مقاله و گزارش مستند را به نسل جوان معرفی کنند.
جالب است در نوجوانان و جوانان بدانند که در کشورهای غربی نیز برنامههای خاص ماهوارهها به پس از نیمهشب یعنی زمانی که بیشتر مردم در حال استراحت و آمادگی برای فعالیتهای روز بعد هستند پخش میشود تا از هدرروی توان نیروهای انسانی جلوگیری شود، درحالیکه این تحفه غربی در کشورهای جهان سوم بدون هیچ محدودیت زمانی و گاهی حتی درزمانی که نیروی فعالی مانند جوان و نوجوان باید به تلاشهای علمی برای ساختن آیندهای روشن اقدام کند، پخش میشود و مخاطبان خود را به آیندهای خیالی و وهمی سوق میدهد.
آشنایی با قوانین دینی دراینباره، زیر پا گذاشتن قوانین رسمی با تماشای ماهواره، توجه به فریبکاری رسانهای دشمنان از طریق ایجاد جذابیتهای جنسی و مشغول نگهداشتن دلوجان مخاطبان با برنامههای کاذب از دیگر مسائلی است که بازگویی آن تأثیر خوبی بر بینش نوجوان خواهد داشت.
بررسی یک پژوهش علمی دربارهٔ تأثیر برنامههای ماهوارهای بر روی کودکان و نوجوانان در جدول زیر آمده است:
پینوشتها:
۱- کلیدهای شناخت و رفتار با دخترها، صص ۴۸-۴۹.
مشاهده نامه تأثیر سیاسی، فرهنگی، اجتماعی اینترنت، موبایل و |
||||
شرح مشاهده |
شرح تأثیر |
سطح تأثیر |
نوع تأثیر |
پیامدهای تأثیر |
علاقه به سریالهای ۲۴ و فرار از زندان |
انجام اعمال خشونتآمیز روی دوستان |
اجتماعی |
رفتاری |
منفی |
احساس اضطراب و ترس و گاهی هم گریه کردن هنگام دیدن فیلمهای |
افسردگی و غمگین شدن نوجوانان و ترس از اضطراب هنگام مواجه با |
اجتماعی |
عاطفی |
منفی |
علاقه پسرها به برنامههای ورزشی خشن، مثل کشتی کج |
الگوبرداری رفتارهای خشن |
اجتماعی |
رفتاری |
منفی |
علاقه به سریالهای رومنس در بین دختران |
القا مطلوب بودن روابط نامشروع |
اجتماعی و فرهنگی |
شناختی |
منفی |
دیدن فیلمهای زبان اصلی در شبکههای عربی |
تقویت زبان خارجه |
اجتماعی |
رفتاری |
معمولی |
محدود کردن نوجوانان در دیدن ماهواره از سوی والدین |
دوری از برنامههای مخرب |
اجتماعی |
شناختی |
مثبت |
علاقه بیشتر به سریالهای کرهای به دلیل شرقی بودن فرهنگ آنها |
تشویق نوجوانان به تماشای هر چه بیشتر سریالهای ماهواره |
فرهنگی |
عاطفی و رفتاری |
معمولی |
علاقه به شبکه bbc و دنبال کردن اخبار ایران و جهان |
مطلع شدن از اتفاقاتی که رخ میدهد |
اجتماعی |
شناختی |
معمولی |
دنبال کردن سریال سفری دیگر به دنبال لباسهای فاخر و زیبا |
الگو گیری از نوع پوشش |
فرهنگی |
رفتاری |
منفی |
مشاهده نوجوانانی که بدون محدودیت برنامههای ماهوارهای میدیدند |
از بین رفتن حیا در بین خانواده و گستاخ شدن نوجوان |
اجتماعی |
رفتاری |
منفی |
علاقه نداشتن به شبکههای ماهواره در برخی نوجوانان به دلیل |
تأثیر نپذیرفتن از ماهواره |
فرهنگی |
شناختی |
معمولی |
بیشتر دخترها تماشاگر سریالها هستند، به دلیل اوقات فراغت |
تأثیر هر چه بیشتر ماهواره روی شکلگیری هویت دختران |
فرهنگی و اجتماعی |
شناختی |
منفی |
تشویق دوستان به دیدن فیلمها و سریالهای ماهواره |
فشار به خانواده برای تهیه ماهواره یا دانلود آن از اینترنت و |
اجتماعی |
رفتاری |
منفی |
دنبال کردن سریالهای اکشن باوجود نداشتن ماهواره |
اثرپذیری از گروه دوستان |
اجتماعی |
رفتاری |
معمولی |
با پخش سریال قهوه تلخ، گفتوگوها و رفتارهای نوجوانان حول |
فرهنگسازی بومی و عدم تأثیر از سریالهای مخرب |
فرهنگی |
رفتاری |
معمولی |
رواج نوع پوشش غربی به دلیل نوع پوشش بازیگران و خوانندههای آمریکایی |
رواج پوشش و آرایش نامناسب در بین نوجوانان |
فرهنگی و اجتماعی |
رفتاری |
منفی |
تعریف کردن از زندگی بیقیدوبند نوجوانان به تصویر کشیده شده |
یادگرفتن سرکشی از والدین و پیدا کردن دیدی منفی نسبت به |
اجتماعی و فرهنگی |
شناختی |
منفی |
علاقه به روابط آزادانه بین دختر و پسر حتی در سنین پایین |
فروپاشی خانواده و رواج بیبندوباری |
فرهنگی |
عاطفی |
منفی |
منابع:
پژوهش: www.mohammadnejadr.blogfa.com 13 آبان ۱۳۸۹.
۱- رحیمی، امین، ۵/ ۱۲ /۱۳۸۷، «اعتیاد از نوعی دیگر»، روزنامه جام جم.
۲- رضا صادقی، آرام، «تلفنهای همراه فرهنگسازی و هویت». سایت حوزه.
۳- «ثانیههایی از جنس نگرانی». ۲۰ /۱ /۱۳۸۸، روزنامه ابتکار.
۴- «ماهواره ترور خاموش». مؤسسه فرهنگی مطبوعاتی ایران.
۵- خبرگزاری دانشجویان ایران، ۵ /۱۲ /۱۳۸۵
۶- ظهیری، علیاصغر، ۱۳۷۹، برای دختران، قم: روحانی.
۷- منصور نژاد، محمد، ۱۳۸۴، مسائل دختران، تهران، جوان پویا.
۸- نانسی اسنایدرمن و پگ استریپ، ۱۳۸۵، کلیدهای شناخت و رفتار با دخترها، ترجمه: اکرم کرمی. تهران: صابرین، کتابهای دانه.
منبع: حسینی ایمنی، سید علی؛ اشارات، قم: مرکز پژوهشهای اسلامی صداوسیما، تابستان ۱۳۹۱.